Deze procedure is me uitgelgd door een zeer ervaren imker uit de streek, nl. Rik E. Deze methode werkt heel goed en je bekomt erg zuivere bijenwas, zelfs na 1x opzuivering.
Nota vooraf:
Was smelt bij 62°C-64°C. Indien mogelijk houd de temperatuur van de was dan ook zo dicht mogelijk bij de smelttemperatuur.
Boven de 85°C zal de was beginnen te ontkleuren.
Indien je de mogelijkheid hebt om de temperatuur van het water/recipient met een thermostaat kan regelen is dat zeker aan te raden.
Benodigd materiaal
Smeltpot: metalen pot waarin je de was kan smelten... metaal werkt best omdat die in au-bain marie de warmte goed geleid. Plastic kan ook.
Emmer voor het uitharden. Ook hier is een metalen emmer (best bebleed met email) het beste.
warmtebron (bv kookfornuis)
Kookpot voor "au bain marie", groter dan smeltpot (pot1)
Kookpot voor "au bain marie" waar de emmer in past (pot2)
Bijenwas
Aankoop bijenwas
Ga bij een vriendelijke imker in de buurt op bezoek en koop de was rechtstreeks van de imker. Je kan die ofwel ongezuiverd (i.e. rechtstreeks van de honingraat/zonnesmelter) of reeds opgezuiverd kopen. Ik het laatste geval heeft hij reeds een deel van het werk voor jou gedaan.
Tip: koop ook ineens wat honing bij de imker. De smaak en kwaliteit is onwaarschijnlijk goed!
Ongezuiverde bijenwas
In de handel is ook bijenwas te koop, echter die is reeds teveel opgezuiverd en is te hard om goed mee te kunnen werken en niet optimaal om pezen van te maken. Zie verder hierover.
Imkers kopen dit zelf liever niet omdat soms de oorsprong van die was onduidelijk is en in sommige delen in de wereld wordt er nogal eens kwistig omgesprongen met chemicaliën (antibiotica etc.). Ze werken dus het liefst met de eigen was van hun eigen bijen. Vraag aan de imker hoeveel was hij kan missen. Meestal heeft hij wel wat over.
Het is perfect OK om oudere was te nemen, was die de imker liever niet (of enken in een jaar waar hij weinig opbrengst heeft) zal gebruiken. Dat is voor onze toepassing even goed en de imker zal blij zijn dat hij je die kan verkopen. Die is iets donderker van kleur maar even goed.
Zuiveren bijenwas
Meestal zal je van de imker een blok uitgeharde bijenwas krijgen, rechtstreeks zoals die van de zonnesmelter of stoomsmelter gekomen is.
Breek de was in kleinere stukken zodat die gemakkelijk in je smeltpot passen. Je kan dit gemakkelijk doen met een machete en een hamer. Klop de machete in de was, hamer die wat dieper en wanneer je ongeveer 1 cm in de was zit en tijdens het kloppen lichtjes schuin duwt, breekt de was verder door. Je kan de was ook zagen door een dunne draad (bv B50) rond twee stokjes te winden en de was er mee door te snijden.. Door de wrijving smelt de was namelijk op de plaats van de draad... Tijdens dit process niet stoppen, anders zit je vast.
Een tip van een vriendelijke imker uit Nederland (bedankt!): Een methode die ik gebruik om de was te breken is het in de vriezer leggen en wachten tot het bevroren is. De was wordt hierdoor heel broos. Stop het in een plastic zak (oude kussensloop) of iets dergelijks en gooi het op de grond, de was zal hierdoor in kleine stukken breken.
En nog een tip van dezelfde vriendelijke imker, hij heeft de fantastische naam 'Boom', die er blijkbaar nog veel ervaring mee heeft ook: Ik gebruik voor het smelten een hotpot/soepketel zoals die in deze link https://www.horecaworld.biz/soepketel-8-liter-zwart-digitaal-hendi-860502 . Het voordeel is dat de was niet te heet wordt omdat de hotpot instelbaar op temperatuur is (ik hou 72º c aan). De structuur van de bijenwas verandert namelijk wanneer het te heet wordt, en dat willen de bijen niet en op deze manier heb je minder risico op overkoken, of een eventuele vlam in de pan en doordat het een 'slow proces' is smelt de was heel mooi tot schone koeken.
In stukken gebroken ruwe was.
Een hotpot voor het smelten van bijenwas.
Breng het water in pot1 bijna aan de kook en zet dan het vuur op een lage stand (bv 3 op een schaal tot 9) zodat het water ongeveer 80°C-85°C blijft.
Plaats de smeltpot met de brokken was in pot1 en zorg er voor dat de smeltpot niet kan omvallen/kantelen. Desnoods bindt je die vast aan de zijkanten.
Laat de was langzaam smelten... was smelt bij 70°C-74°C maar begint eerder (40°C) al zacht te worden. Controleer de temperatuur, zeker naarmate alle was gesmolten is.. dan gaat de temperatuur stijgen.. hou die zo laag mogelijk (best rond 70°C houden en niet boven de 80°C laten komen).
Gesmolten ruwe bijenwas
Breng het water in pot2 aan de kook en plaats er de emmer in. Let op dat er niet teveel water in de pot zit en dat eens dat de emmer in de pot zit het water niet meer kookt, anders spat het te veel.
Plaats een bij voorkeur metalen emmer in de pot met bijna kokend water.
Giet in de emmer 1 liter kokend water in.
Giet de gesmolten was door een fijne zeef in het water in de emmer en giet er nog een liter kokend water door. De gesmolten was zal drijven op het hete water. Klop de zeef onmiddelijk uit op een stuk krantenpapier.
Sluit de emmer af met een isolerend materiaal en laat de emmer in de pot met (nu heet) water staan om langzaam af te koelen. De kleine onzuiverheden in de was zakken nu naar beneden in de was, dus hoe langer dit proces duurt, hoe zuiverder de was. Je zou het geheel nog kunnen isoleren door alles in een isomo (piepschuim) doos te plaatsen wanneer de was nog heel en vloeibaar is.Laat de was langzaam afkoelen.
Laat de emmer staan en verplaats die niet totdat de was volledig hard is. Anders stijft de was onregelmatig op.
Wanneer de was volledig afgekoeld is, en in deze opstelling kan dat wel tot 20 uur duren, haal je de blok was er uit.
Alle vuilresten zijn nu in de was naar beneden gezakt en liggen ofwel in het water (klein deel) ofwel aan de onderkant van de was..
De onzuiverheden zitten nu aan de onderkant van de was.
Schaap met bv een oude ijsschep of rasp het onderste en vuile deel van de was er af.. werk in dunne laagjes.. je zal niet dat op een bepaalde diepte de was plots licht van kleur wordt... dan ben je door de laag vuil heen. Doe dit snel nadat je de was gezuiverd hebt. In de onzuiverheden zit namelijk nog een deel water dat er zeker uit moet.
De was is nu klaar om verder verwerkt te worden. De imker maakt er nu nieuwe honingraten van, de boogschutter maakt er pezenwas van.
Gezuiverde was, klaar om verder verwerkt te worden.
Bijenwas: voor en na het opzuiveren.
Bijenwas voor (links) en na (rechts) het opzuiveren.
Opsmelten bijenwas
Gezuiverde bijenwas of commercieel gekochte bijenwas (als je niet aan was van een imker kan geraken) kan eenvoudig in "au bain marie" gesmolten worden en in kleine potjes verdeeld worden. Hierdoor krijg je kleine handelbare porties geschikt voor het maken van pezen.
Plaats de pot in "au bain marie" en laat de was langzaam smelten.
Was smelten in au bain marie
Geeft de was de tijd om te smelten..eens het water op temperatuur (bv 80°C) hou je het vuur op een lage stand (3/9).Smeltende was. Zorg dat de temperatuur van de was dicht bij 70°C-74°C blijft.
Giet de was in kleine potjes. Ofwel niet poreus en geimpregneerd papier (zoals ze bij de McDonalds gebruiken om de mayonnaise in te doen) of in kleine plastic potjes.
Je zal merken dat de was van kleur verandert bij het opstijven... eerst wordt die lichtgeel, nadien kleurt die donkerder.
Was van ongeveer 40°C heeft een lichte kleur
Een dekseltje op de was zorgt er voor dat er geen stof in kan vallen en dat die vele (honderden) jaren goed blijft.
